اسلام رحمانی

تصوف و عرفان اسلامی را در نگاه کلان میتوان در دو جهت گیری جاری دانست؛ جهت گیری: اول جریانها و فرقه های انحرافی که ویژگی‌هایی دارند چون شریعت گریزی، خردگریزی یا خردستیزی، انزواطلبی و بریدن از اجتماع، شانه خالی کردن از تکالیف عمومی، انفعال و بی طرفی در برابر حوادث اجتماعی و سیاسی و جریان‌های سرنوشت ساز فکری و فرهنگی استبداد پذیری، خمودگی و دنیا گریزی، ترک کار و کوشش و دانش دقت در این ویژگی‌‎ها بسترهای گسترده‌ای برای آمیزش با اسلام رحمانی به تصویر می‌کشد.

جهت گیری دوم: عرفان توحیدی و شریعت باور است که در عین پذیرش همه‌ی مسئولیت‌های عمومی و تکالیف فردی و جمعی برسیر و سلوک، تفکر، مراقبه مجاهدت اکبر و اصغر، توحید و اصالت وحدت نگری، شهود و یقین تأکید دارد. این گرایش عرفانی انطباق دارد با سیره‌ی انبیا و برگزیدگان الهی برخی نمودهای آن در خلوت حراء و ریاضت‌های مشروع و تفکر و مراقبه و مجاهدت انسان‌های کامل ،اعصار ظهور و بروز یافته است. قرآن، صحیفه‌ی سجادیه، دعای عرفه، دعای ابوحمزه و مانند آن حامل چنین عرفانی است. رگه‌ها و جریان‌هایی از این جنبش معناگرا در متون مدون عرفانی و عُرف رایج میان عارفان اصیل قابل ردیابی است. این نحله‌ی شهودی عین توحید، همراه شریعت و همسو با عقلانیت است و همانند ابعاد و اضلاع منشوری واحد عمل میکند و تزاحمی با دیگر ساحات دین بر نمی‌انگیزد تا نیاز به تفکیک و تقلیل افتد. تئوری آقای سروش برای پیش برد اسلام و مسلمین و رهاندن از بحران، متوجه گرایش نخست از عرفان است نه عرفان وحیانی و توحیدی؛ زیرا آموزه هایی چون وحدت نگری ،تعبّد شهود و یقین با اومانیسم و لیبرالیسم و سکولاریسم و پلورالیسم…..