کتاب فلسفه شناخت

کتاب حاضر به قلم استاد عبدالحسین خسروپناه است که منبع و ماخذ پژوهش های دانشگاهی می‌باشد. این کتاب توسط نشر معارف به جامعه علمی کشور ارائه گردید.

حاجی سبزواری و دیگران

پس از ملّاصدرا، شارحان آراء وی و کسانی مانند حاج ملاهادی سبزواری، ملاعلی نوری و دیگران نیز در آثار خود به بحث‌های فلسفه معرفت پرداختند. حکیم سبزواری در پیروی از ملاصدرا در کتاب شرح منظومه»، «مجموعه رسائل»، «اسرار الحكم و حاشیه هایش بر اسفار مباحثی عمیق در فلسفه معرفت دارد و مبحث مطابقت بدیهیات با واقع را به صورت ویژه مورد توجه قرار داده است.

حاصل سخن آن که متفکران مسلمان در مقطع اول تاریخچه فلسفه معرفت مباحث هستی شناسی معرفت و معرفت شناسی را یا به طور ضمنی و یا پراکنده و گاه به صورت مستقل در فصل خاصی بررسی و پیگیری کرده اند.

مقطع دوم علامه طباطبایی و حکمت نوصدرایی

فلسفه معرفت در مقطع دوم، توسعه چشمگیری یافته به طور مستقل و با انتظام بیشتری در آثار بزرگان پیگیری شد. تعریف معرفت اقسام معرفت تصورات، تصدیقات، علم حضوری که به نظر مرحوم علامه طباطبایی مرجع همه علوم است علم حصولی، ویژگی های هرکدام از اقسام یاد شده و….) امکان معرفت ابزار معرفت ارزش معرفت مراحل معرفت و…. در آثار علمای معاصر و به ویژه علامه طباطبایی اله مورد بررسی است ایشان در کتابهای «اصول فلسفه و روش رئالیسم»، «بداية الحكمة»،« نهاية الحكمة»، «تفسير المیزان» و حاشیه های خود بر اسفار این مطالب را بیان کرده است

مرحمته

پس از علامه طباطبایی ، شهید مطهری با جدیت و دقت خاص، مباحث یاد شده را پیگیری کرده و در کتب مستقلی همچون «مسأله شناخت»، «وحی و نبوت»، «فطرت»، «شرح . . . . 

کارکردهای عقل نزد صدرالمتألهین

مهم ترین نوآوری او در این موضوع نظریه اتحاد عاقل و معقول و اثبات آن بود. صدرالمتألهین افعال بسیاری را به عقل نسبت داده است از جمله تصور معقولات و اتصال به ملاء اعلی و حب موت و اشتیاق به دار آخرت و… که برخی از آنها از این بحث خارجند. ایشان نفس انسانی را به پرنده ای تشبیه میکند که عقل نظری و عقل عملی به مثابه دو بال آن و قوای آن به منزله پرهای آن و بدن به مثابه تخمی است که آن پرنده (نفس) از آن سربرآورده است.

در نظر صدرالمتألهين، عقل، هم منبع و هم ابزار معرفت است؛ زیرا توسط آن بسیاری از معلومات تولید می‌شوند و بسیاری دیگر مورد تجزیه و تحلیل و ترکیب و…. قرار می‌گیرند. همچنین این عقل است که یافته‌های حسی و در رتبه بالاتر معلومات خیالی را بررسی کرده و به معلومات تازه ای دست می یابد.

ایشان نفس ناطقه انسانی را دارای دو قوه عمده میداند یعنی عقل نظری و عقل عملی که یکی مامور تصرف در امور جزئی و دیگری مأمور تصرف در امور کلی است. وی از این دو قوه با کلمات دیگری مانند قوه علامه و قوه عماله تعبیر کرده است. اکنون به کارکردهای آن دو در نظر ملاصدرا می پردازیم؛ الف) کارکردهای عقل نظری از نظر صدرالمتألهین عبارتند از:

دیدگاه نویسنده چیست؟

دیدگاه برگزیده به نظر نگارنده در مصداق بدیهیات اولیه حق با صدرالمتألهین است و اولیات دارای دو مصداق استحاله اجتماع نقیضین و استحاله ارتفاع نقیضین هستند. در مثال استاد جوادی آملی، که رفع «لا الف» مستلزم وجود «الف» و رفع «الف» مستلزم وجود «لا الف» است، درست همانگونه که این قضیه مستلزم استحاله اجتماع نقیضین است، مستلزم استحاله ارتفاع نقیضین نیز هست؛ یعنی تا کسی استحاله ارتفاع نقیضین را نپذیرد، نمی تواند این جمله را بگوید.

به این دلیل دو قضیه استحاله اجتماع نقیضین و استحاله ارتفاع نقیضین در یک رتبه از اولیات قرار دارند و بقیه قضایای ،مذکور به این دو قضیه محتاجند. البته این اختلاف . . .